Teknolojinin bu denli hızlı gelişmesi, akıllı telefon ve tabletlerin biz yetişkinlerin bu derece hayatımızın merkezinde olmasından ötürü bebekler de doğdukları andan itibaren ne yazık ki tablet ve akıllı telefonlara maruz kalıyor. Erken yaşta ekran kullanımının gelişimsel etkilerini araştıran birçok bilimsel araştırma var ve yapılmaya da devam ediyor.

Araştırmalara göre, 0-36 ay döneminde çocukların ekrana maruz kalmalarının motor gelişim, sosyal ve duygusal gelişim, dil gelişimi, uyku ve yemek düzeni üzerine önemli etkileri var.

Gelişimsel olarak ilk 36 ayda beyin gelişiminin yüzde %90’ı tamamlanmaktadır. Bu dönem boyunca bebeklerin dünyayı keşfetmeleri için ekranlar gibi iki boyutlu objelerden ziyade üç boyutlu objelerle temas halinde olmaları, mümkün olduğunca farklı sesi, görüntüyü, dokuyu ve tadı deneyimlemeleri oldukça önemlidir. 

Bandura’nın Sosyal Öğrenme Kuramına göre; bir insanın öğrenebilmesi için başka bir insana ihtiyacı vardır. Kişiler birbirlerinin davranışlarını gözlemleyerek öğrenirler. Çocuklar da evde bakım verenlerini gözlemleyerek onları taklit etmeye başlarlar. Bakım verenlerin ekranla olan ilişkisi miniklerin ekran ile olan ilişkisinin temelini oluşturur.

Gün içerisinde ebeveyninden uzun bir süre boyunca ayrı kalmış olan çocuk, bakım veren ile göz göze zaman geçirerek duygu kabını doldurmaya ihtiyaç duyar. Eve geldiğinizde öncelikli olarak tablet veya telefon ile ilgilenmek yerine, çocuğunuzla onun keyif aldığı ve ihtiyaç duyduğu oyunlara yönelmenizi kıymetli buluyorum. Çocuğunuzun ihtiyaçlarına öncelik veriyor olmanız çocuğunuzun kendisini daha değerli, daha mutlu, daha huzurlu hissetmesine alan yaratıp özgüveni yüksek bir birey olma ihtimalini arttırabilir. Sonuç olarak, ebeveyniyle ekrandan uzak, kaliteli vakit geçiren çocuklar çevresindeki farklı uyaranları keşfetme ve ilişki kurma becerisi destekleyebilir.

Tüm bu bilgiler ışığında çocukların iki yaşına kadar ekrana maruz kalması genellikle önerilmiyor olsa bile bu bazı aileler ve bazı durumlar için pek mümkün olmayabilir.  Bu yaş döneminde çocuğunuzun dil ve sosyal gelişimine bağlı olarak günde 15-20 dakika kadar eğitici içerikli bir video izlemesi veya eğitici bir oyun oynaması için alan yaratabilirsiniz.  Ekran için ayırmış olduğunuz süre dolduktan sonra çocuğunuzun dikkatini daha fazla çekecek bir oyun ile ekrandan ayrılmasını sağlayabilirsiniz. Bu aşamada kararlı ve net bir tavır sergilemeye özen gösterebilirsiniz.

0-3 Yaş Aralığında Ekran Kullanımının Etkisi

İlk 18 ay boyunca aile yaşantınız için uygunsa ekrana maruz kalmamasına özen gösterebilirsiniz. Aile fertleriyle görüntülü konuşma yaparak ekran vasıtasıyla çift yönlü bir iletişim içerisinde olabilirler.

19-24 ay aralığında dil, bilişsel ve sosyal gelişimine bağlı olarak ebeveyni veya bakım vereni ile birlikte ekrana bakabilir. Seçmiş olduğunuz içerikleri izlerken sorular sorarak ve/ veya sohbet ederek tek yönlü iletişime maruz kalmasını engelleyebilirsiniz. Çift yönlü etkileşimlerin  beyinde farklı nöral devreleri uyardığı kanıtlanmıştır.

2-3 yaş döneminde ise çocuğunuzun günde 1 saatten fazla zamanını ekran karşısında geçirmemesine özen gösterebilirsiniz.

0-3 Yaş Aralığında Çocuğumu Ekrandan Nasıl Uzak Tutabilirim?

• 0-10 ay döneminde;

Bu yaş aralığında bebeklerin fiziksel olarak aktif olmalarını duyusal, bilişsel ve motor gelişimleri açısından önemsiyorum. Dolayısıyla günde bir kaç kere en az yarım saat boyunca karınlarının üzerine yatırıp bebeğinize farklı kartlar gösterebilir, kitap okuyabilir ve masaj yapabilirsiniz.

• 11-14 ay döneminde;

Bebeğinizle el oyunları oynayabilir,  kuklaları konuşturabilir, bebeğinize şarkı söyleyebilir, tak-çıkar oyunları oynayabilir,  motor becerilerine yönelik itme/ çekme oyunları oynayabilir, farklı duyulara maruz kalması için ortam hazırlayabilirsiniz.

Evinizin yakınında park varsa beraber parka gidebilir, salıncakta sallanabilir, kaydıraktan kayabilir ve akranlarıyla tanışabilirsiniz.

• 15-18 ay döneminde;

Kaba motor aktivitelerine biraz daha fazla zaman ayırabilirsiniz. Tünel, pikler üçgeni,  denge tahtası gibi farklı materyaller yardımı ile emekleme, sıralama ve yürüme becerilerini destekleyebilirsiniz.

Evde beraber oynayabileceğiniz duyusal oyunlar hazırlayabilirsiniz.

Çocuğunuzun en sevdiği şarkıları açarak beraber dans edebilir, sağlıklı atıştırmalıklar hazırlayarak kendi partinizi oluşturabilirsiniz.

Aranızdaki bağı desteklemek adına bağ odaklı oyunlar oynamanın keyfini çıkartabilirsiniz.

• 19-24 ay döneminde;

Evinizde bulunan malzemeleri kullanarak yeni oyunlar kurabilirsiniz. Örneğin; beraber oyun hamuru yapabilir, sonrasında farklı şekiller vererek oynayabilirsiniz.

Çocuğunuzla beraber top oynayabilir, kule yapabilir ve sonrasında devirebilirsiniz.

Ev işlerinde size yardımcı olması için alan yaratabilirsiniz. Çamaşır makinesini beraber doldurup boşaltabilir, evinizdeki bitkilere beraber su verebilirsiniz.

• 25-36 ay döneminde;

Evinizde biriktirdiğiniz geri dönüştürülebilen malzemelerle (rulolar, plastik şişeler ve şişe kapakları vb) kendi oyuncaklarınızı yaratabilir, yarattığınız oyuncaklarla bir oyun kurabilirsiniz.

Çocuğunuzun önderliğinde daha açık uçlu serbest oyunlar oynayabilirsiniz.

Beraber farklı sanat ve spor aktiviteleri deneyimleyebilirsiniz.

Bol temas, bol oyun ve minimum ekran teması olan günler olması dileğiyle,

Uzm. Çocuk ve Ergen Psikoloğu Aslı Öztrak